'Liburutegiak eta haziak' proiektua Nafarroako ondare kultural immaterialaren zati gisa zabaldu eta sendotu da

Nafarroako Gobernuko Kultura Zuzendaritza Nagusiak (Vianako Printzea Erakundea) 2022ko otsailean abian jarri zuen ‘Liburutegiak eta haziak’ izeneko proiektua dagoeneko 24 liburutegitara iritsi da, eta Kultura Ondare Immaterialaren zati gisa finkatu da, osasunarekin eta ingurumenarekin lotutako jakintzak berreskuratzeko egindako lanari esker. Lankidetza izaerako ekimena da, aliantza eta proposamen berriekin haztea bilatzen duena. Gainera, 10.000 dolar eskuratu ditu Iberbibliotecas 2022ko laguntza-deialdian.

2022ko otsailean, proiektua hasi zenean, proiektuak bere marka-irudiaren eta 2023rako egindako egutegiaren bidez zabalkundea lortu du. Egutegi horretan, hazi eta baratzeko landare mota ezberdinen ilustrazioak, nekazaritzako atsotitzak, tokiko barietate ezberdinen ereindako datuak eta gaztelaniazko zein euskarazko literatura-testuak daude jasota, eta horiek erabakigarriak izan dira herritarren artean inarrosaldi kulturaleko esperimentu hau ezagutarazteko, ekimenak definitzen duen bezala.

Gainera, liburuxka zabalgarri bat egin da 'Ezagutu gure liburutegien fruituak' gonbidapenarekin, hazien liburutegiak lurralde osoan nola banatzen diren erakusten duen mapa bat eta 'Mintegi Gure ahots ahaztuen hazitegia' bloga, Nafarroako Kultura Ondare Materiagabearen parte izatera igaroko diren hitzak, ahotsak, ezagutzak eta esamoldeak biltzen dituena. Hemendik aurrera, Kultura Ondare Immaterialaren Katedrari (NUP) lotutako proiektuaren zatia indartu nahi da, jakintza tradizionalak bilduz eta hedapenerako material berriak argitaratuz hazi autoktonoen eta tradizionalen barietateei dagokienez.

Ekimen hau bultzatu duen Liburutegi Zerbitzuak adierazi duenez, "proiektuak gero eta harrera hobea du, herritarren sektore askoren eta parte hartzen duten liburutegien inguruen interesa pizten du, eta, azken batean, herritarrek positiboki baloratzen dute liburutegiak, liburuetatik harago, hezkuntzan, jakintzak berreskuratzean eta ohitura osasungarriak sustatzean aktiboki inplikatzea". ‘Bibliotecas y Semillas´ trata de “mezclar la cultura asociada a lo urbano, a lo intelectual y lo inanimado con la tierra, los saberes cotidianos y ancestrales, lo vivo; agitar ese bote imaginario y pararse a observar los resultados”, según apuntan sus responsables. 

LIFE-IP NAdapta-CC eta Liburutegiak eta haziak

LIFE-IP NAdapta-CC, INTIA sozietate publikoaren bitartez, ekimen honekin elkarlanean ari da, iazko apirilean Nafarroako Gobernuko Liburutegi Zerbitzuarekin eta Nafarroako Hazien Sarearekin izandako bileraren ondorioz.

‘Liburutegia eta haziak’, elkarlaneko proiektu bat da, tokiko barazkien eta fruituen haziak biltzea, kontserbatzea eta partekatzea helburu duena, baratzeetan eta liburutegitik gertu erabiltzeko eta erreproduzitzeko. Alde batetik, biodibertsitatearekin, tokiko nekazaritza jasangarriarekin eta elikadura-subiranotasunarekin lotutako kontsulta- eta mailegu-materialen zerbitzua da; eta, bestetik, bertako hazien bilduma bat, barietate tradizionalak dokumentatzeko eta kontserbatzeko eta liburutegitik gertu dauden baratzeetan, landakoetan edo hirikoetan erabiltzeko eta erreproduzitzeko.

INTIA sozietate publikoak, klima-aldaketara egokitzeko Europako LIFE-IP NAdapta-CC proiektuari esker, hazi zaharrak eta tokikoak berreskuratzeko egindako lana Nafarroako liburutegien sarearen bidez transmititzen eta balioesten ari da, herritarrengana irits dadin. Aipatu behar da INTIAk dagoeneko argitaratu duela bertako baratze-barietateen gida bat, eta barietateak berreskuratzeko eta kontserbatzeko lanean jarraitzen duela, gaur egun 92 hazira iritsiz.

 Iberbibliotecas saria

"Biblioteca y Semillas" programak 10.000 dolarreko laguntza jaso du Iberbibliotecas sarian, eta horri esker, ia ehun jarduera izango dituen programazioa jarri da martxan urte osoan zehar. Iberbiblioteca Liburutegi Publikoen Iberoamerikako Programa da, pertsona guztiek irakurtzeko eta informatzeko aukera librea eta doakoa izan dezaten sustatzea helburu duena, Iberoamerikako lankidetza-sare baten bidez, sinergiak sortzeko eta baliabideak handitzeko, programako kide diren herrialde guztien mesedetan.

2023an, liburutegi berri batek bat egin du Lizarra Lurraldeko bibliobusaren "Liburutegiak eta haziak" proiektuarekin, eta, beraz, dagoeneko 24 dira Nafarroako Liburutegien Sareari atxikitako liburutegi parte-hartzaileak.

Egindako jarduerak, oro har, oso bertaratze-indize onak izaten ari dira, eta normalean egiten ez zuten edo inoiz egin ez zuten pertsona asko liburutegietara hurbiltzen laguntzen dute. Era berean, zenbait pertsonak nekazaritza ekologikoarekiko jakin-mina eta interesa partekatzen zutela ikusi da, bai eta baratzeko laborantza tradizionala berreskuratzeko interesa ere, eta, aldi berean, interesa sortu da aurretik erakutsi ez zuten pertsonengan, eta talde espezifiko batzuekin harremanak eta lan-dinamikak sortu dira, hala nola ikastetxeekin, kontsumo-taldeekin, tokiko ekoizleekin edo agroekologiarekin lotutako kolektiboekin.

Jarduera guztiek genero-ikuspegia dute eta integratzaileak dira. Laneratzeko eta laneratzeko enpresa batek hazitarako armairuak egiten ditu, edo Isterria Zentroak proiektuaren informazioa piktogrametara egokitzen du. Horrez gain, emakumeek biodibertsitatea, antzinako ezagutzak, elikadura eta bizitza zaintzeko egiten duten funtsezko lanari balioa ematen dioten erakusketak eta hitzaldiak daude, bai eta lan hori ikusarazteko beharra ere.

Liburutegi-aliantza berriak

Bestalde, liburutegien eta proiektuaren erakunde laguntzaileen arteko aliantzak indartu dira, hala nola Nafarroako Hazien Sarea edo INTIA eta CITA-Aragón, eta lankidetza berriak ezarri dira Nafarroako Nekazal Ekoizpen Ekologikoaren Kontseiluarekin (CPAEN/NNPEK) edo Tafallako Berdesia Proiektuarekin, besteak beste.

Liburutegietako hazien maileguari dagokionez, 2023an zehar handitu egin da, esponentzialki, % 60 inguru, liburutegiek emandako datuen arabera, eta gero eta eskari handiagoa sortu du labelgileen artean.