‘Larrialdi klimatikoa: egokitzapena klima-aldaketari aurre egiteko tresna eraginkor gisa’ ikastaroaren bederatzigarren jardunaldiaren balantzea

Prestakuntzak mila ehun pertsona baino gehiago ditu izena emanda, eta Ingurumeneko Zuzendaritza Nagusiaren (LIFE-IP NAdapta-CCren bidez), Meteorologiako Estatu Agentziaren (AEMET) Nafarroako Ordezkaritzaren eta Tuterako Urrutiko Hezkuntzarako Unibertsitate Nazionalaren (UNED) arteko lankidetza-hitzarmenaren emaitza.

Saioa hasteko, sarrera labur bat egin zuen Miguel Ángel González Morenok, LIFE-IP NAdapta-CC proiektukoak eta Nafarroako Gobernuko Ekonomia Zirkularreko eta Klima Aldaketako Zerbitzuko teknikariak. Bederatzigarren jardunaldi honetako hizlariak aurkeztu zituen.

Polena klima-aldaketarekin

Jardunaldia Ana Isabel Tabar Purroy Nafarroako Ospitaleko Alergologia Zerbitzuko buruak hasi zuen, polenak klima-aldaketarekin, bizimoduarekin eta kutsadurarekin duen harremana eta osasunean duen garrantzia aurkeztuz. Lehenik eta behin, gaixotasun alergiko nagusiak azaldu zituen, baita haien prebalentzia eta larritasuna ere; horietan, polena nabarmentzen da arnas alergien lehen eragile gisa.

Alergologiaren ikuspegitik azken hamarkadetan ikusitako ondorioez hitz egiten jarraitu zuen, hiri-inguruneetan kupresazeoak, platanondoak edo urkiak (espezie ez-autoktonoak) landatzearekin zuzenean lotuta.

Ondoren, taxonen aldakortasuna eta labore jakin batzuen kontzentrazioa Nafarroako zonaldeetan aipatu zituen, baita aldaketa klimatikoaren ondorioz olibondoa edo haltza bezalako laboreen loratzea aurreratu izana ere. Onddoak ere aipatu nahi izan zituen, hala nola Alternaria alternata, polenerako jarritako kaptadoreek beren esporetako asko hartzen baitituzte, eta horiek ere laboreak kolonizatzen dituzte.

Estrella Miqueleiz Autorek, Nafarroako Osasun Publikoaren eta Lan Osasunaren Institutuan (NOPLOI) LIFE-IP NAdapta-CC Proiektuaren osasun arloko arduradunak, LIFE-IP NAdapta-CCren esparruan osasun arloari dagokionez garatzen ari diren ekintzak azaldu zituen.

Hala, proiektuaren osasun-arloa hainbat ekintza lantzen ari da, eta horien faktoreak klima-aldaketarekin lotuta daude, herritarren osasunean eragin handiagoa baitute. Hauek dira: tenperatura altuak biztanleria orokorrean, tenperatura altuak langileen artean, airearen kalitatea eta kutsadura atmosferikoa, sortzen ari diren arriskuak, gaixotasunen transmisoreen bektoreak eta polenaren zaintza.

Zehazki, Mikeleizek C5.6 ekintzan jarri zuen arreta, polenaren konposizioaren zaintza eta polinizazio-aldien aldakuntza hobetzea helburu duena, klima-aldaketarekin lotuta. “Horretarako, kontrol palinologikoko plan bat dugu, eta, bertan, egunero zenbaketak egiten ditugu, polinizazio-egutegien aldaketa ikusteko eta egutegi poliniko bat izateko. Eta udaberriko hilabeteetan, asteroko aurreikuspenak egiten dira herritarrei zuzenduta, haien gaineko eragina murrizteko”, nabarmendu zuenez.

Gaur egun, aldakortasun geografikoagatik hiru kaptadore daude Donezteben, Iruñean eta Tuteran, eta urte osoan zehar egiten dira zenbaketak. Alertei edo aurreikuspenei buruzko informazioa hainbat kanalen bidez zabaltzen da, herritarrei emateko.

Klima-aldaketaren inpaktuak osasunean

Ondoren, Cristina Linares Gilek, Zientzia eta Berrikuntza Ministerioko Carlos III Osasun Institutuko (ISCIII) Klima Aldaketa, Osasun eta Hiri Ingurumeneko Unitateko zuzendarikideak, 'Klima-aldaketak Giza Osasunean duen Eragina' hitzaldia aurkeztu zuen, klima-aldaketa pertsona askoren bizitzarako dagoeneko den mehatxua azpimarratuz.

“Muturreko termikoek (bero- eta hotz-boladak), kutsadura atmosferiko kimikoak eta kutsadura akustikoak osasunean dituzten inpaktu guztiak kuantifikatzen ditugu, eta arrisku horiek gero eta nabariagoak dira herritarrentzat", azpimarratu zuen Linares Gilek.

Hasiera batean, alde batetik, eguraldiaren (denbora-tarte laburretan modu zoroan gertatzen diren baldintza atmosferikoak) eta klimaren (aldi luzeetan tenperatura, hezetasun eta prezipitazio une erregional eta globalak) arteko aldea argitu nahi izan zuen. Eta, bestetik, berotze globalaren (batez ere giza ekintzak eragindako planetaren batez besteko tenperaturaren igoeraren joera) eta klima-aldaketaren (fenomeno globalen sorta zabala, giza ekintzak sortuak batez ere) artean.

“Larrialdi klimatikoko une bat bizitzen ari gara. Eta ez dugu atzera egingo, baina klima-aldaketa horren ondorioak moteldu egingo ditugu. Klima Aldaketari buruzko Gobernu arteko Adituen Taldearen (IPCC) arabera, hamarkada bat geratzen zaigu klima-aldaketaren ondorio edo inpaktu okerrenak minimizatzen saiatzeko. Inflexio-puntu batean gaude, gainberotutako atmosfera baterantz edo lurreko klima egonkortzeko puntu baterantz”, baieztatu zuen.

Era berean, aurkeztu zuen zer motatako pertsonak edo gizarteak diren kalteberenak klima-aldaketak osasunean dituen eraginei dagokienez. Horrela, uharteetako edo kostaldeko estatu txikietako biztanleak seinalatu zituen, itsasoaren maila igotzearen ondorioz; klima bereziko eremuetako biztanleak, hala nola mendi-eremuak edo polarrak; udako hilabeteetan gertatzen diren bero-boladek eta trafikoak sortzen duen kutsadura atmosferikoak eragindako hiri handietako eta hiri-eremuetako biztanleak; eta eremu idorretako edo eskualde pobreagoetako biztanleak.

Bigarren banaketa batek ahultasun pertsonala du ardatz, ezaugarri pertsonaletan eta sozialetan oinarrituta: adinaren, generoaren, maila sozioekonomikoaren edo osasun-mailaren arabera. Gainera, migratzaile klimatiko talde bat ere badago, klima-aldaketaren eraginekiko bereziki kaltebera, eta beste lurralde batzuetara emigratu behar izaten dute.

Hirugarren sailkapena osasun-sistemen araberakoa da. Bertan, osasun-azpiegitura edo -sistema eskasak edo klima-aldaketaren arriskuetarako gutxi prestatuak dituzten eremuak gehiago sufrituko dituzte. Ildo horretan, “Mediterraneo aldeko edo Europa hegoaldeko biztanleak klima-aldaketaren arriskuekiko eta eraginekiko bereziki kalteberak” direla nabarmendu zuen.

Cristina Linaresek gogorarazi zuen “klima-aldaketak ez duela gaixotasun berririk eragiten, lehendik zeudenak zabaldu eta birbanatzen dituela”. Hala, azaldu zuen 1950etik 2012ra bitartean klimarekin lotutako hondamendiak (hidro-meteorologikoak), klima-aldaketarekin lotutako fenomeno atmosferikoen aldaketarekin zerikusia dutenak, handitu direla gehien, eta ez hainbeste hondamendi geofisikoak (sumendiak, lurrikarak).

Klima-aldaketaren ondoriozko muturreko fenomeno meteorologiko horiek, hala nola Levante inguruko uholdeek, kalte zuzenak eragiten dituzte osasunean, hala nola traumatismoak eta lesioak, eta ez herrialde pobretuagoetan gerta daitekeen adina heriotza. Gainera, adierazi zuen “Osasunaren Mundu Erakundea (OME) asko azpimarratzen ari dela horrelako fenomenoen eraginpean egoteak osasun mentalari ere kalte egiten diola (antsietate-erasoak, trauma-osteko estres-gertakariak, depresioa, gaixotasuna edo buruko nahasmendua eta tratamenduekiko atxikidura galtzea)”. Gainera, duela gutxi termino berri bat sortu da ingurumenaren degradazioak eragindako larritasun psikiko edo existentzialerako: Solastalgia.

Herritarren osasunerako beste arrisku garrantzitsu bat lehorte-baldintzekin lotuta dago, uraren hornidurari eta kalitateari eragiten baitie, bai eta kalitate txarragoko ur horrekin ureztatzen diren elikagaiei ere, elikadura-sistemaren segurtasunari eta higieneari eraginez. Gainera, suteen eta bero-boladen ondorioak areagotzen ditu, osasun mentaleko arazoak eragiten baitituzte.

Bestalde, azaldu zuen kutsadura atmosferikoak, eragiten duen hilkortasunaz gain, biriketako edo bularreko minbiziaren kasuak ere areagotzen dituela, besteak beste, gaixotasun neurodegeneratiboen, gaixotasun kardiobaskularren eta arnasketakoen, diabetesaren eta obesitatearen, jaiotza goiztiarrak eta pisu txikikoak... Gainera, kutsadura atmosferikoak 27 aldiz handitzen du polenaren ahalmen alergenikoa.

Azkenik, bero-boladek ez diete soilik bero-kolpeei eragiten; izan ere, heriotza-tasa handitzeak beste patologia batzuen larriagotzeak eragiten du, hala nola, bihotzekoak, giltzurrunetakoak, desoreka elektrolitikoagatiko gaixotasunak edo gaixotasun kroniko psikiatrikoak.

Cristina Linaresek, amaitzeko, hiru ideia eman zituen: Krisi klimatikoa osasun-krisi bat da eta osasun publikoko arazo larria da; beren bizi-baldintzengatik eta baldintza sozialengatik ahulenak diren pertsonek ikusten dute beren osasunean eragin handiena krisi klimatikoaren ondorioz, osasun-arloko desberdintasunak eta ekitate ezak areagotzen baititu; eta klimaren aldeko ekintzak alboko onura ugari ditu pertsonen eta komunitateen osasunean (gaixotasunak eta heriotzak prebenitu eta saihets ditzake).

Eltxoen espezie inbaditzaileak eta gaixotasunen transmisioan duten eragina. Herritarren zaintza Mosquito Alert apparekin

Azken hitzaldia Mikel Bengoa Paulis entomologo adituak egin zuen, Mosquito Alert ordezkatuz, Zika, Dengue eta Chikungunyako eltxo bektoreak ikertu eta kontrolatzeko sortutako herritarren zientziarako plataforma. Espainiako Anticimex enpresako eltxoen kudeatzaile espezialista eta Entomologia Digitaleko Sare Nazionaleko (ReNED) kidea, hasteko, eltxoek gizateriaren historian izan duten papera azaltzen hasi zen, dinosauroen garaira baitoa eltxoen presentzia. Izan ere, eltxoen presentziak eragina izan du giza kokalekuen aukeraketan eta garapen zientifikoan.

K.a. I. mendetik aurrera, Txinan, malariak atzeratu egin zuen herrialdearen hegoaldearen garapena; III. mendean, Anibalen tropek malariaren eragina jasan zuten Erromaren atarian; eta XVIII. mendean, Cartagenaren defentsa, AEBen independentzia eta Australiaren kolonizazioa bezalako gertaera historikoek malariaren edo sukar horiaren eragina jasan zuten. Ondoren, XIV. mendean Panamako kanala eraikitzeak milioi askoko galerak izan zituen sukar horiaren agerraldiengatik. Izan ere, gaur egun eltxoek 725.000 pertsona hiltzen dituzte urtero munduan, transmititzen dituzten gaixotasunengatik.

Bengoak Espainiako eltxo espezie inbaditzaileei buruzko sarrera egiten jarraitu zuen. Bertan, 65 eltxo espezie deskribatzen dira, eta horietatik hiru inbaditzailetzat jotzen dira (Ae. Albopictus, Ae. Aegypti eta Ae. Japonicus). Ae. Aegypti 1.960 inguruan minimizatutzat jotzen zen antipaludiei esker, baina azken bost urteetan bi agerraldi antzeman dira Kanariar Uharteetan (Fuerteventura eta Tenerife), salgaiak itsasontziz garraiatzearen ondoriozkoak; Ae. Albopictus ondo baino hobeto kokatuta dago Espainiako hegoalde osoan, Mediterraneoko erlaitzean, Balearretan eta barnealdeko zenbait eremutan, hala nola Madrilen, Ebroko haranean eta Euskal Herrian. Aedes Japonicus Asturiasen detektatu zen Mosquito Alert app-aren bidez, eta ondoren Euskadin, Galizian...

Baina, zer sakabanatze-metodo erabiltzen dituzte eltxo inbaditzaileek? Bengoak azaldu zuenez, joan-etorri gehienak arrautza moduan egiten dituzte, eta 6 hilabete baino gehiago iraun dezakete. Erabilitako pneumatikoen nazioarteko merkataritza izan da dispertsio-metodorik handiena. Gainera, joan-etorri txikiak helduaroan egiten dituzte ibilgailu partikularretan.

Bestalde, eltxo inbaditzaileak ingurune berrietara azkar egokitzen diren espezieak dira, beren plastikotasunagatik eta klima-moldagarritasunagatik. Zuhaitz batean hazten dute, adibidez, euria egin ondoren.

Ondoren, klima aldaketak eltxoetan eta arbobirosietan dituen inplikazioak ere aipatu zituen Bengoak. Izan ere, tenperaturen igoera orokorrak, adibidez, larben garapena askoz ere azkarragoa izatea eragiten du, aldi bakoitzeko errunaldien kopurua ere handituz, lurralde berriak kolonizatuz, haien jarduera-aldia handituz eta, gainerakoak, neguan hilkortasuna murriztuz.

Gaixotasunei dagokienez, patogenoak azkarrago ugaltzen dira, eta inkubazio-aldiak ere behera egiten du. Gainera, eltxoaren eta gaixotasunaren arteko erlazioari dagokionez, zenbait aldaketa gertatzen dira bektore espeziaren aldetik, bai eta “overwintering” izeneko efektua ere, hau da, urrian ziztatu zuen dengeak infektatutako eltxo batek beste pertsona bati ziztatu ahal izatea eta hilabete batzuk geroago gaixotasuna transmititzea. Eta, azkenik, transmisio bertikala, arrautzak erruten dituen eme infektatu batek larba horiei transmititzen baitie gaixotasuna.

Azkenik, Bengoak hitzaldia itxi zuen Mosquito Alert Appeaz hitz eginez. Herritarren zientziarako plataforma bat, eltxo inbaditzaileak aztertu, behatu eta kontrolatzen laguntzea helburu duena. Aplikazio honek eltxo bati argazkia ateratzea ahalbidetzen du, aditu talde batek gero nolako eltxoa den balidatzeko. Datu horiek guztiak herritarrentzat oso erabilgarriak diren mapa interaktiboetara pasatzen dira.

Aplikazioak 350.000 erabiltzaile baino gehiago ditu, doako aplikazioa deskargatu dutenak eta tigre-eltxoarekin lotutako 50.000 gorabehera baino gehiago bidali dituztenak. Horrela, monitorizazio-sistema horri esker, Aedes Albopictus identifikatu ahal izan da Andaluzian eta Aragoin; Aedes japonicus espeziearen lehen identifikazioa ere lortu da Espainian, eta Aedes Vittatus espezie autoktonoen hedapena egiaztatu da Galizian.