‘Larrialdi klimatikoa: egokitzapena klima-aldaketari aurre egiteko tresna eraginkor gisa’ ikastaroaren hamargarren eta azkenaurreko jardunaldiaren balantzea

‘Larrialdi klimatikoa: egokitzapena klima-aldaketari aurre egiteko tresna eraginkor gisa’ kurtsoaren hamargarren eta azkenaurreko jardunaldia pasa den asteartean, 2023ko martxoaren 21ean, izan zen.

Prestakuntzak mila ehun pertsona baino gehiago ditu izena emanda, eta Ingurumeneko Zuzendaritza Nagusiaren (LIFE-IP NAdapta-CCren bidez), Meteorologiako Estatu Agentziaren (AEMET) Nafarroako Ordezkaritzaren eta Tuterako Urrutiko Hezkuntzarako Unibertsitate Nazionalaren (UNED) arteko lankidetza-hitzarmenaren emaitza.

Saioa hasteko, sarrera labur bat egin zuen Itziar Almárcegui Artiedak, LIFE-IP NAdapta-CC proiektukoak eta Nafarroako Gobernuko Ekonomia Zirkularreko eta Klima Aldaketako Zerbitzuko teknikariak. Hamargarren jardunaldi honetako hizlariak aurkeztu zituen.

Nafarroako baso-ingurunea klima-aldaketara egokitzea

Irantzu Primicia Álvarez, LIFE-IP NAdapta-CC proiektuko baso arloko arduraduna, izan zen prestakuntza jardunaldiari hasiera eman ziona

LIFE-IP NAdapta-CC proiektuaren barruan, erkidego honetako baso-ingurunea klima-aldaketara egokitzen laguntzeko Nafarroan egiten ari diren ekintzak azaldu zituen, baita lortzen ari diren emaitza nagusiak ere.

Lehenik eta behin, klima-aldaketaren inguruko arriskuari eta urrakortasunari buruz hitz egin zuen, eta klima-aldaketak ekosistemetan dituen inpaktu batzuk aipatu zituen, hala nola: ur-eskuragarritasuna murriztea, baso-suteen birulentzia handitzea, izurriteen eta gaixotasunen jarduera-eremuan aldaketak, haize-abiadura handiko haizeteen maiztasun handiagoa, fenologia eta fisiologia aldatzea, eta euri-jasen intentsitatea handitzea.

Baina inpaktu horiek, Primiciak adierazi zuenez, ez diete baso-sistema guztiei berdin eragiten. Horregatik, arrisku handiena duten baso-sistemak identifikatzen saiatu da, kontuan hartuta klimarekin lotutako inpaktuen arriskua arriskuek edo mehatxuek kalteberatasunarekin eta esposizioarekin duten elkarreraginaren ondorio dela. Beraz, kalteberatasuna sentikortasun eta egokitzeko gaitasun gisa ulertzen da.

Horrela, bada, lehen balorazio horretatik ondorioztatu zuen Nafarroan lehortasuna handitzeko baldintzen aurrean arrisku erlatibo handiena duten espezieak Quecus petraea, Albier alba eta Q. pubescens direla. Pinus uncinatak eta Pinus Sylvestrisek ere kezkatzen daude, baita Corylus avellanak, Acer campestrisek eta Sorbus ariak ere.

Klima-aldaketak baso-sistemetan dituen ondorio batzuk ere aipatu zituen hizlariak, hala nola: aldaketa fisiologikoak landareetan, baso-masen indar-galera, aleen heriotza eta birsortzeko arazoak, komunitateen osaera- eta egitura-aldaketak, aldaketa fenologikoak, interakzio biotiko berriak, izurriteen eta gaixotasunen banaketan aldaketak, espezie inbaditzaileen ugaritzea, sute-arrisku handiagoa, haizeteak, uholdeak...

Kontuan izan behar da, gaineratu zuenez, espezie batek klima-aldaketaren aurrean duen erantzuna egokitu egin daitekeela egokitzapenaren bidez, hau da, ekosistemak eta organismoak klima-baldintza berrietara egokitzeko prozesua erraztera bideratutako gizakiaren esku-hartzearen bidez. Horrela, egokitzapenaren helburua kalteberatasun-arriskua murriztea da, erresilientzia areagotuz (ekosistema batek perturbazioak xurgatzeko duen gaitasuna, bere ezaugarri estrukturalak eta funtzionalak nabarmen aldatu gabe, eta jatorrizko egoerara itzul daiteke asaldura-faktorea amaitu denean).

Ildo horretan, jarraitu zuen, baso-kudeaketa egokitzaileak kudeaketa-estrategiak planifikatu, inplementatu eta berrikusteko prozesu dinamiko eta interaktiboari egiten dio erreferentzia, ziurgabetasun eta etengabeko aldaketa testuinguru batean. Hori guztia baso-kudeaketa jasangarrian oinarrituta, kontuan hartuta etorkizuneko klima-agertokiak (kudeaketa jasangarria, integratua, anitza eta aurreratua); estrategia malguak eta dinamikoak; jarduketak estaziora egokitzea, gunearen eta baso-masaren baldintza ekologikoak kontuan hartuta; eta ekosistemen eta zerbitzu ekosistemikoen dinamika eta prozesu naturalak sustatzea eta babestea. Beraz, baso-antolamendua funtsezkoa da klima-aldaketara egokitzeko neurriak hartzeko.

Nafarroak 10.000 km2-ko azalera du, eta horietan 600.000 hektareako baso-azalera dago (% 74 zuhaitzdun mendiak dira), baina, Irantzu Primiciak azaldu zuenez, Nafarroak ez zuen datu-baserik kudeaketa-proiektu teknikoei edo lurralde-plangintzako tresnei buruzko kontsultak egiteko. Horregatik, osagai geografikoa duen datu-base bat garatu zen, lotutako bisore batekin, lurralde-plangintzako tresnetan jasotako informazioa biltegiratzeko, kontsultatzeko, kudeatzeko eta aztertzeko.

Bisore honek ingurune lagunkoi eta intuitiboa erakusten du. Tresnen bidez, mapa motak edo hondoko irudiak aukera daitezke, fitxategiak ireki, irudiaren gainean marraztu eta neurtu, sortutako mapak inprimatu eta partekatu. Halaber, atributuen arabera bilaketak egiteko, bilaketa hori partekatzeko, elementu baten edo batzuen informazioa kontsultatzeko, emaitzak esportatzeko eta kontsultak egiteko aukera ematen du.

Azkenik, amaitzeko, antolamendu-proiektuetan kudeaketa egokitzaileko neurriak sartzeko, Nafarroan horien baldintza teknikoen agiriak berrikusi dira. Hala, eskualdeko egokitzapen-plan batzuk egin dira, baso-plangintzarako eta -kudeaketarako informazio garrantzitsua biltzen dutenak, bai eta kudeaketa horretarako jarraibide orokorrak ere. Laster, eskualde-plan horiek Nafarroako baso-sistema bakoitzerako baso-kudeaketa egokitzaileari buruzko gida batzuk ere jasoko dituzte. Gida horietako bat eskuragarri egongo da proiektuaren webgunean.

LIFE-IP NAdapta-CCn jasotako beste ekintza bat hazien kontserbazioarekin zerikusia duena da, in situ zein ex situ. Izan ere, Nafarroan 140 hazi-iturri inguru zeuden, baina ez zen ezagutzen etorkizunean klima aldaketaren agertoki batean izango zuen eraginkortasuna. Horren ondorioz, klima-aldaketara egokitutako hazitegi-iturri gisa deklaratu da, eta Oinarrizko Materialen Katalogo Nazionalean sartu da.

Azkenik, kalteberatasun-mapa beretik abiatuta, klima-aldaketaren aurrean arrisku handia duten baso-masak ere hautatu ziren, haziak biltzeko eta ex situ kontserbatzeko.

LIFE Soria Forest Adapt

Bigarren esku-hartzea Adela Trassierra Villak egin zuen, CESEFOReko Basogintza eta Klima Arloko eta LIFE SORIA FOREST ADAPT proiektuko teknikariak.

Life Soria Forest Adapt Soriako probintzian zentratzen den proiektua da, eta 1,5 milioi euro baino gehiagoko aurrekontua du. Aurreikusita dago 2024ko urtarrilean amaitzea. Helburua da basoak kontserbatzea eta degradatzea saihestea, Soriako probintziako hamabost mendi (eremu pilotuak) antolatzeko planetan egokitzapen-neurriak txertatuta; guztira, 36.000 hektarea. Horrela, eskala operatiboan emaitzak lortu nahi dira.

Proiektuaren garapenak aurreikusten dituen ekintzen artean, klima-aldaketak baso-formazioetan etorkizunean izango duen eraginari buruzko diagnostikorako bi tresna daude, eta horien gainean landu behar dira egokitzapen-neurri horiek.

Soria probintziak 1.030.000 hektareako azalera du, eta horietatik 620.000 baso-erabilerakoak dira. Life Soria Forest Adapt-ek zortzi espezie zehatz ditu ardatz (lau konifero, hiru Quercus eta pagoa).

Une honetan, Trassierrak aipatu zuenez, espezieen banaketari buruzko bi azterlan fitoklimatiko egiten ari dira, egokitzapen-neurriak diseinatzeko oinarrizko diagnostikoa garatzeko. Bi tresna informatikotan ezarriko dira, egokitzapenerako baliagarriak diren bi bisoretan. Fitoclim eta Modelo UVA tresnak dira.

Lortutako emaitzak txosten teknikoetan eta katalogoetan islatuko dira. Sentsibilizazio-ekintzak egingo dira erakusketa eta material didaktikoen bidez, eta Erantzukizun Sozial Korporatiboa ere aurreikusten da baso-masen kontserbazioan inbertsio pribatua sustatzeari dagokionez.

Adela Trasierrak Fitoclim tresna azaldu zuen, klima-aldaketak Gaztela eta Leongo dibertsitate fitoklimatikoan izan ditzakeen ondorioak eta bertako baso-ekosistemen kalteberatasuna ebaluatzeko kilometro karratu bateko sare baten gainean proiektatutako azterketa fitoklimatikoari buruzko bisorea. Bisore hori Allué-Andraderen eredu fitoklimatikoetan oinarritzen da jatorrizko bertsioan; "azpimota" modeloan (Allué-Andrade, 1990-1997); eta "Espezie" ereduan (Garcia-López & Allué Camacho, 2003). Estatu mailako azterlan aitzindaria da, proiekzioen zehaztasunari eta aldakortasun fitoklimatikoari dagokienez.

Bisore horrek Gaztela eta Leonen dauden AEMETen 472 estazioren informazioa biltzen du, eta 1950etik 2019ra bitarteko datuak biltzen ditu, baita etorkizunean 2100era arteko datuak ere. Eredu horrek 14 faktore bioklimatiko biltzea ere suposatzen du.

Bigarren bisoreari dagokionez, Modelo UVA, baso-masen banaketaren modelizazioari buruzkoa, metodologia bat erabiltzen du, honako hauek oinarri hartuta: espezieen datuak prestatzea, ingurumen-aldagaiak prestatzea, ereduak kalibratzea eta baliozkotzea, ereduen proiekzio espaziala eta denborazkoa, erreferentzia-aldiaren iragarpena (1961-2010) eta etorkizuneko hiru agertoki klimatiko eta hiru alditarako (2071-2100).

Klima-datuak CHELSA proiektu europarretik lortu dira, bost klima-eredutan oinarrituta. Eta klima egoerei dagokienez, CHELSAk ‘ssp’ gizarte eta ekonomia ibilbide partekatuekin lan egiten du. Berezitasuna da egoera horietan errealitate sozioekonomiko desberdinak daudela.

Era berean, espezieak banatzeko ereduan 26 aldagai hartu dira kontuan (19 bioklimatikoak, 5 topografikoak, eta Ph-a eta eguzki-erradiazioa). Ereduak sortzeko, Biomod paketea erabili da. Pakete horrek ahalmen prediktibo handiko hamar modelizazio-algoritmo aplikatzen ditu, adostasun-eredu bakar batean konbinatuta.

LIFE ADAPT-ALEPPO. Adaptive management of Mediterranean Pinus halepensis forests in the face of climate change

Guillermo Abadía Ferrék, Agresta Sociedad Cooperativako baso-plangintzan eta -kudeaketan adituak, Mediterraneo aldeko LIFE ADAPT-ALEPPO proiektua aurkeztu zuen, IPCCren azken txostenaren arabera klima-kalteberatasun berezikoa dena. Zehazki, proiektuaren eremu geografikoa Murtziako Eskualdera, Gaztela-Mantxara, Valentziako Erkidegora, Kataluniara eta Aragoira iristen da. Bere aurrekontua 2 milioi eurotik gorakoa da eta 2025eko abuztuan amaitzea aurreikusten da.

Proiektuaren helburu nagusia da klima-aldaketa egokitzeko estrategiak garatzea eskualde- eta sektore-mailan, pinu karraskoko basoei (Pinus halepensis) aplikatutako baso-kudeaketarako tresnen bitartez. Estrategia horiek, batez ere, kable klimatikoak eragindako perturbazioen erresilientzia hobetzean eta baso horiek eskaintzen dituzten zerbitzu ekosistemikoak hobetzean oinarritzen dira. Horrela, proiektuak tresna berriak garatu nahi ditu iberiar pinuen basoak klima-aldaketara egokitzeko, baita horien aplikazio erakusgarria ere. Tresna horiek lau zutabetan oinarritzen dira: gainbehera-prozesuen detekzio goiztiarra; ekosistemaren erresilientzia hobetzea, indarra handituz; klima-arifikaziora egokitzeko gaitasuna; asaldura naturalen ondoren funtzioak berreskuratzeko gaitasuna; eta bosgarren zutabe bat, hedapena.

Proiektuaren helburu espezifikoei dagokienez, zortzi hauek nabarmendu behar dira: habitataren egokitasun-etorkizuna garatzea eta teledetekzioaren bidez gainbehera-prozesuak hautemateko tresna bat ezartzea; lagundutako migrazio-jarduerak inplementatzea eta monitorizatzea, ekosistemaren gaitasuna hobetzeko, klima-arifikaziora hobeto egokitzeko; basoko tratamenduak ezartzea eta monitorizatzea, bizitasuna hobetzeko eta uraren erabilgarritasuna murriztearen ondorioak murrizteko; basoko tratamenduak inplementatzea eta monitorizatzea, egiturazko eta florako heterogeneotasuna hobetzeko eta asaldurei emandako erantzunen aniztasuna handitzeko; egokitzeko kudeaketa-teknikak ezartzea eta monitorizatzea, pinu karraskaren sute-osteko birsorkuntzaren erresilientzia eta egokitzeko gaitasuna hobetzeko; kudeaketa-tresnak garatzea eta transferitzea, klima-aldaketara egokitzea baso-kudeaketako araudi nazionaletan eta eskualdekoetan integra dadin sustatzeko; monitorizazio-lanak egitea, proiektuaren arrakasta eta inpaktua ebaluatzeko; ezarritako teknikak eta tresnak Europako pinuaren banaketa-eremuko eta tokiko eragile nagusiei transferitzea (balearrak, frantziarrak eta italiarrak), Europako hegoaldean pinu karraskaren habitataren epe luzerako kudeaketa eta kontserbazioa hobetzeko.

Proiektu honetan espero diren emaitzen artean, lehenengoa habitataren kalteberatasuna ebaluatzea da, egokitasun-mapak garatuz eta basoak hondatzeko prozesuak diagnostikatuz; bigarrena, klima-aldaketaren aurrean pinu karraskaren pinudien baso-kudeaketa egokitzailerako gida teknikoak garatzea; hirugarrena, lurzati erakusleen 106 hektarea ezartzea eta horien jarraipena egitea; laugarrena, kudeaketa egokitzaileko tresna eta teknika horien erabilera transferitzea eta sustatzea, baso-jabeek eta -kudeatzaileek Europako toki-, eskualde- eta hegoalde-mailan erabil ditzaten; eta bosgarrena, inplikatutako eragileen eta, oro har, jendearen ezagutza- eta sentsibilizazio-maila handitzea, tratatutako arazoari buruz eta proiektuak ekarritako konponbideei buruz.

LIFE ADAPT-ALEPPO bost urteko proiektua da, eta lau multzotan banatu dira ekintzak: amaitutako prestakuntza-ekintzak; prozesuan inplementatzeko ekintzak; hasitako monitorizazio-ekintzak; eta komunikazio- eta hedapen-ekintzak.

Jarraian, Santiago Martín Halcón mendietako doktorea eta ingeniaria Lleidako Unibertsitatean eta Agresta Sozietate Kooperatiboko I+G taldeko kideak LIFE ADAPT-ALEPPO proiektuko ekintza batzuk deskribatzen jarraitu zuen.

Proiektuaren ekintza nabarmenetako bat C.1 da. Bertan, pinu karraskoaren egokitasunari buruzko informazio kartografikoa lortzen da, baita lehorteen, izurrien eta bestelako asalduren ondorioz indarra galtzeko prozesuei buruzkoa ere. Ekintza honen bidez, kudeatzailearentzako informazio erabilgarria sortu nahi da, modu modelizatuan.

C.2 eta C.5 arteko ekintza-taldeak unada zehatzetan hautatutako basogintza-teknika moldagarriak inplementatzeari egiten dio erreferentzia (kokalekuak hautatzetik, hazia lortzetik eta landarea ekoiztetik, jarduna diseinatzetik edo jatorriak hautatzera). Gaur egun, adibidez, bederatzi unada egiten ari dira basogintza ekohidrologikoan, Martinek azaldu zuenez. Hamabi unadatan egitura- eta flora-dibertsifikazioko teknikak egiten ari dira; eta azken teknika, bederatzi unada erakusgarritan probatzen ari dena, sute-ondoko pinu karraska birsortuaren kudeaketa egokitzailean zentratuta dago, eta horrek beste espezie batzuen ugaritasun erlatiboa bultzatu nahi du, pinudietan heterogeneotasuna sortzeko.