‘Larrialdi klimatikoa: egokitzapena klima-aldaketari aurre egiteko tresna eraginkor gisa’ kurtsoaren zortigarren jardunaldiaren balantzea

‘Larrialdi klimatikoa: egokitzapena klima-aldaketari aurre egiteko tresna eraginkor gisa’ kurtsoaren zortzigarren jardunaldia pasa den asteartean, 2023ko otsailaren 21ean, ospatu zen.

Prestakuntzak mila pertsona baino gehiago ditu izena emanda, eta Ingurumeneko Zuzendaritza Nagusiaren (LIFE-IP NAdapta-CCren bidez), Meteorologiako Estatu Agentziaren (AEMET) Nafarroako Ordezkaritzaren eta Tuterako Urrutiko Hezkuntzarako Unibertsitate Nazionalaren (UNED) arteko lankidetza-hitzarmenaren emaitza.

Saioa hasteko, sarrera labur bat egin zuen Miguel Ángel Gonzálezek, LIFE-IP NAdapta-CC proiektukoak eta Nafarroako Gobernuko Ekonomia Zirkularreko eta Klima Aldaketako Zerbitzuko teknikariak. Zortzigarren jardunaldi honetako hizlariak aurkeztu zituen eta Irantzu Primicia Nafarroako Gobernuko teknikariaren lana eskertu zuen. Baita Mireia Llorenterena ere, Entretantos Fundazioko biologoarena; izan ere, hizlarien artean egon ez arren, saioaren prestaketan eta hitzaldietan parte hartu zuten.

 Baso-larregintza

Alfonso San Miguel, Madrilgo Unibertsitate Politeknikoko (UPM) Katedraduna, hasi zen baso-larregintza terminoa deskribatzen, haren jatorria, bilakaera eta aldaerak, bai eta horrek aldaketa globalarekin duen harremana ere.

Horrela, baso-larregintzat hartzen da baso arboladunaren (silva) eta larre belarkararen (pascuus) baliabide eta zerbitzuen kudeaketa integratua, bai abereekin, bai fauna basatiarekin, bai sega bidez. 

Gure mendietan, basoa, sastrakak eta belar-landaredia funtsezko hiru formazio dira. Lehenengo biek elikagaiak ekoizten dituzte, baina ez dute kima handirik jasaten; belar-landarediak, berriz, elikagaiak sortzen ditu eta, gainera, hobetu egiten da artzaintzarekin.

Baso-larregintzaren jatorriari dagokionez, Neolitikoa baino lehenagokoa da, garai horretan belarjale handiek basoa ireki baitzuten. Bilakaeraren ondorioz, lurzoru emankorrak landu eta lur ez-emankorrak artzain-jarduerarako utzi ziren, egoera ekologiko-sozialaren araberako aldaera desberdinekin: espazioan eta denboran integratuta, espazioan bereizita, denboran bereizita, baso motaren arabera, eta abere motaren edo fauna basatiaren arabera.

Ondoren, San Migelek basozaintzaren eta suteen arteko harremanari buruz hitz egin zuen; izan ere, baso-larregintza “paisaiak modelatzera, paisaiak gizatiartzera eta mosaikoak bihurtzera” etorri da. Baso-larregintza kudeaketari eusteak suteak prebenitzen eta horien aurka borrokatzen laguntzen du, belar-larreen biodibertsitateari eusten dio, landa-garapenari ere laguntzen dio eta, beraz, aldaketa globala deiturikoaren eta klima-aldaketaren aurka borrokatzen laguntzen du.

Gainera, baso-larregintzaren eta biodibertsitatearen arteko harremana aipatu zuen, baso-larregintzako sistemek egiturak dibertsifikatzen laguntzen dutelako, produktuak dibertsifikatzeko eta egonkortasuna lortzeko. Bestalde, gaineratu zuenez, “baso-larregintzak garapen iraunkorrari laguntzen dio”.

Suteen eta klima-aldaketaren aurkako baso-larregintzako kudeaketa

Iñigo Ayechu, LIFE-IP NAdapta-CC proiektuko teknikaria INTIAn, suteen aurkako baso-larregintzako kudeaketaren helburuak aipatuz hasi zuen hitzaldia: biomasa erregaia murriztea eta karbono-bahiketa alderatzea. Horretarako, baso-larregintzako kudeaketa proiektu pilotu bat egin da Sabaizako Nafarroako Baso Ondarearen Finkan, eta hori guztia Nafarroako Jaka bezalako abere autoktonoen arrazarekin lan eginez.

50 hektareako finka horretan, lau erabilpen-eremu sortu ziren (eremu bakoitza landaredi motaren konbinazio desberdinarekin); perimetroko eta barruko itxitura guztiak egin ziren; ur-putzu bat eraiki zen, baita ur-hartuneak eta askak ere; eta, gainera, jarraipenerako lurzatiak ezarri ziren (lekuko lurzatiak eta artzaintzatik baztertutako lurzatiak).

Proiektu horretan, Ayechuk azaldu zuenez, hasierako hainbat ekintza egin ziren, hala nola inbentario botaniko bat sortzea, lurzoru-laginketak, detektatutako fosforo-gabezia dela-eta ongarrituak, belardiak ereitea, eta, azkenik, abereak sartzea (25 behor kumeekin apiriletik irailera, eta 40 esne-moxal azarotik otsailera).

Segimendu-lursailetan, belar-biomasaren, abere-kargen, karga astunen eta ekografien kontrolak egiten dira urtero, eta, duela aste batzuetatik, lepoko geolokalizatzaileak.

Amaitzeko, Ayechuk Nafarroan 2022ko ekainean izandako suteen errepasoa egin zuen: 14.300 hektarea erre ziren, 7.600 Mediterraneoko mendietan, 4.500 zuhaitz-masan eta 2.200 hektarea laboretan. Horregatik, abeltzaintza estentsiboak suteen aurrean duen balioa azpimarratu zuen, INTIAk egindako kanpaina baten bidez.

Nafarroako Gobernuaren Baso eta Ehiza Zerbitzuaren jardueran baso-larregintza integratzea

Hurrengoa Salomé Hernando izan zen, LIFE-IP NAdapta-CC proiektuko basoen arloko arduraduna eta Nafarroako Gobernuko Baso Plangintza eta Ingurumen Hezkuntzako Ataleko burua. Lehenik eta behin, larre-kudeaketaren lan-eremuak aurkeztu zituen: baso-plangintza eta -ordenantza; Natura 2000 Sareko larre menditarretarako laguntzak; baso-kudeaketa: abeltzaintza-erabilera Urbasa-Andiako Parke Naturalean; abelbideak berreskuratzea; suteen aurkako prebentzio-neurriak; eta baso-lanetarako laguntzak.

Gaineratu zuen, gainera, mendian abererik ez egoteak baso-kudeaketa zailtzen duela, eta, horrez gain, sastrakak eta biomasaren kudeaketarik eza, potentzialki erregarria dena, biodibertsitatea sinplifikatzea eta galtzea, habitat jakin batzuk degradatzea eta, are gehiago, desagertzea eta karbono-finkapena murriztea dakarrela. Horrek guztiak baso-suteen arriskua, magnitudea eta intentsitatea areagotzea eta larre-komunitatea aldatzea dakar.

Klima-aldaketa landa-ingurunean hainbat anomalia klimatikotan islatzen da, hala nola, gainbehera eta osasun-intzidentzien igoera, espezieen banaketan izandako aldaketak, fenologian izandako aldaketak, larreen ekoizpena eta kalitatea... Beraz, Nafarroan, funtsezko lan-ildoetako bat baso-plangintza eta -antolamendua da, 37.000 hektarea ingurukoa. Plangintza horri esker, Natura 2000 Sareko larre menditarren kudeaketa jasangarrirako tokiko erakundeentzako laguntzak kudea daitezke, nahiz eta, Hernandok dioenez, laguntza ez da espero zen harrera izaten ari.

Nafarroan, larre-kudeaketaren adibiderik adierazgarriena Urbasa-Andiako Parke Naturalean dago, eta hiru erabilera nagusi ditu: abeltzaintza, basogintza eta publikoa, elkarrekin bizi direnak eta elkarrekin existizen direnak. Gaur egun, 40.000 abelburu inguru sartzen dira mendilerroan, 300 ustiategitan banatuta.

Jarraian, abelbideak berreskuratzeko egindako lana azaldu zuen labur-labur, trazadurak berreskuratuz (sailkatzeko eta mugatzeko proiektuekin) eta geratzen diren abeltzain transhumante bakanen eskariz berariazko jarduketak eginez.

Amaitzeko, Hernandok adierazi zuen lehen abereek egiten zuten lan guztia orain gizakiak imitatu egin behar duela agindutako erretzeen, sastrakak kentzearen edo suebakien bidez. Lan horrek guztiak baimena behar du, baldintza egokietan eta segurtasunekoetan.

Abeltzaintza klima-aldaketara egokitzeko Ekintza Estrategikoaren Plana

Jarraian, LIFE LiveAdapt proiektuko Julio Majadasek, Entretantos Fundazioko biologoak, hitz egin zuen. Honek berotze globalaren bilakaerari buruzko grafiko batzuekin hasi zuen bere hitzaldia, eta ekosistemek atmosferatik C02 kentzea funtsezkoa dela baieztatu zuen, baina berotegi-efektuko emisioen erdia baino ez du neutralizatzen. Hori dela eta, klima-aldaketari ezin zaio egokitzapenetik bakarrik heldu; aitzitik, erregai fosilen murrizketa argia proposatuko duten arintze-neurriak ere hartu behar dira. Horrela, bada, ekosistemek karbonoa bahitzeko eta isurketak minimizatzeko duten gaitasuna maximizatuko duten garapen-ereduak aukeratu behar dira.

Ondoren, Majadasek LIFE LiveAdapt proiektua aurkeztu zuen, Europako hegoaldeko abeltzaintza-ekoizpenaren eredu estentsiboak klima-aldaketara egokitzeko konponbideak bilatzen dituena.

Landu beharreko abeltzaintza estentsiboaren arazo handiak definitzeko, hainbat tailer egin ziren gehien kezkatzen zuten gaiak eztabaidatzeko. Tailer horietatik ondorio interesgarri batzuk atera ziren, hala nola administrazio publikoak ez zirela aliatutzat hartzen, abeltzaintza estentsiboak aurre egin behar dien zailtasunen zati garrantzitsutzat baizik.

Beste ondorio handi batzuk ere atera ziren: ustiategien errentagarritasuna gero eta txikiagoa da, eta, horren ondorioz, abeltzaintza-jarduera jasangaitza da ekonomikoki, eta ez da oso erakargarria gazteentzat. Era berean, Nekazaritza Politika Bateratuak (NPB) eginkizun gaiztoa zuela ondorioztatu zen, abeltzaintza-ereduen areagotzea behartu baitzuen. Hori dela eta, abeltzaintza estentsiboa galtzeko arriskuan dagoela eta belaunaldi-erreleborik eza agerikoa dela pentsa daiteke. Adibidez, La Vera eskualdean, Majadasek adierazi zuenez, bi ‘verata’ ahuntz-talde baino ez dira geratzen.

Amaitzeko, LIFE LIveAdapt proiektuaren ekintza-ildo estrategikoak azaldu zituen:

Gako-lerroak:

• Abeltzaintza estentsiboa bereiztea.

• Abeltzaintza estentsiboaren klima-erantzukizuna modu zuzen eta bereizian esleitzea.

• Abeltzaintza estentsiboak ematen dituen ingurumen-zerbitzuak ezagutzea eta maximizatzea.

Laguntza politiko-ekonomikoko ildoak:

• Lehen sektorearen balioa nabarmentzea, laguntza ekonomiko, fiskal eta finantzarioarekin batera.

• NPB abeltzaintza estentsiboaren behar espezifikoetara egokitzea.

• Administrazioen arteko koordinazioa hobetzea eta lurralde-integrazioa, arauak harmonizatzeko.

• Abeltzaintza estentsiboari eragiten dioten araudietan inplikatuta dauden sektoreko profesionalak prestatzea eta sentsibilizatzea.

• Abeltzaintza estentsiboko produktuak bereiz merkaturatzen eta sustatzen laguntzea.

Kudeaketa eta erabilera hobetzeko ildoak:

• Abeltzaintzako ustiategien moldagarritasuna hobetzea.

• Uraren kudeaketa hobetzea, egokitzeko premiekin bat etorriz.

• Abeltzaintzako mugikortasuna aitortzea, erraztea eta babestea

Ikerketa eta gizarte-ehuna indartzeko ildoak:

• Ikerketa, transferentzia eta monitorizazioa indartzea, abeltzaintza estentsiboa klima-aldaketara egokitzeko.

• Gizarte-ehuna eta gobernantza indartzeko neurriak, sektorean egokitzeko estrategia inklusiboa hartzeko.